سمپوزیوم روز جهانی بهداشت محیط، سه شنبه، دهم مهرماه 1403 به همت پژوهشکده علوم بهداشتی و محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و انجمن علمی بهداشت محیط ایران و دانشکده بهداشت و ایمنی و با حضور جمعی از دانشجویان، اعضای هیئت علمی و کارشناسان این حوزه از دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، ایران، شهید بهشتی و البرز، از ساعت 9:30 الی 12 در سالن شهید رحیمی دانشکده بهداشت و ایمنی برگزار گردید.

در ابتدا دکتر انوشیروان محسنی‌بندپی رییس انجمن علمی بهداشت محیط و پژوهشکده علوم بهداشتی و محیط زیست سخنرانی خود با موضوع "وضعیت بهداشت محیط در کشور؛ چالش‌ها و راهکارها" را ایراد نمودند. ایشان در ابتدا تعریفی از بهداشت محیط ارائه کردند؛ بهداشت محیط علم، مهارت و هنر ارزیابی، اصلاح و کنترل عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، اجتماعی و روانی محیط به منظور پیشگیری از بیماری‌ها، ارتقای سلامت و بهبود کیفیت زندگی می‌باشد.

سپس در رابطه با اهمیت بهداشت محیط در ارتقای سلامت بیان کردند که براساس برآورد سازمان جهانی بهداشت، حدود یک چهارم از کل آسیب‌های سلامتی (مرگ و بیماری‌ها) به عوامل خطر محیطی تعلق دارد، که این میزان در ایران 19% برآورد شده است. ایشان در ادامه به بیان مهم‌ترین مخاطرات محیطی در ایران پرداختند که به ترتیب شامل: آلودگی هوا (ذرات معلق هوای آزاد)، مواجهه با سرب، دمای غیربهینه محیط و تغییر اقلیم، آب آشامیدنی ناسالم و بهسازی ناایمن بودند.

دکتر محسنی‌بندپی در رابطه با تاریخچه رشته مهندسی بهداشت محیط، مزایای اقدامات بهداشت محیطی در ارتقای سلامت، تحقیقات و پژوهش‌ها، توسعه فناوری و آموزش در رشته بهداشت محیط و همچنین در رابطه با بهداشت محیط در اسناد بالادستی و کشوری اظهاراتی داشتند. ایشان بیان نمودند که با بررسی اسناد بالادستی در می‌یابیم که بر بهداشت محیط تاکید بسیار و ویژه‌ای شده است اما متاسفانه در عمل آنچنان که شایسته است موفق نشده‌ایم موارد ذکر شده در اسناد را محقق نماییم.

در نهایت نیز به بررسی چندین چالش مهم در زمینه بهداشت محیط و ارائه راهکارهای ممکن آن‌ها پرداختند. از جمله این چالش‌ها می‌توان توجه ناکافی به موضوع بهداشت و رویکردهای پیشگیرانه در سطوح مختلف سیاست‌گذاری و اجرا، عدم تطابق آموزش‌ها، پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌ها با نیازهای واقعی بهداشت محیط کشور و فرصت‌های شغلی ناکافی و محدودیت بازار کار برای فارغ‌التحصیلان را نام برد.

پس از ایشان دکتر فرهاد نصرتی‌نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، به سخنرانی در رابطه با سلامت اجتماعی پرداختند. دکتر نصرتی‌نژاد توضیح دادند که برای دستیابی به سلامت اجتماعی بالا نیازمند بهبود بخشیدن به چهار شاخصه‌ی مهم شادی و سلامتی هستیم که این چهار شاخص عبارتند از: فرهنگی، مناسبات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی.

به بیان ایشان در حوزه فرهنگی باید ارزش‌ها و هنجارها دارای تناسب نسبی و تعادل باشند و جامعه دچار تضاد و دوقطبی شدن هنجارها نگردد. در حوزه اقتصادی لازم است نظام اقتصادی بتواند نیازهای اصلی و اساسی مردم از جمله؛ درآمد کافی، سلامت، مسکن، آموزش و تامین اجتماعی را برآورده سازد. در زمینه مناسبات اجتماعی مباحث سرمایه اجتماعی مطلوب، سلامت اجتماعی فردی، مشارکت اجتماعی و وضعیت آسیب‌های اجتماعی مطرح گردیدند. نهایتا در حوزه سیاسی نیازمند دولت مطلوبی هستیم که امنیت، حقوق مدنی، حقوق سیاسی و... را برقرار سازد. درنتیجه برای دستیابی به سلامت اجتماعی باید وضعیت این چهار شاخص بهبود پیدا کند.

ایشان در ادامه بیان کردند که محیط زیست نیز یک شاخص مهم سلامت اجتماعی در جهان است و به بررسی وضعیت ایران در شاخص‌های مختلف بین‌المللی زیست محیطی پرداختند. همچنین در رابطه با تغییرات اقلیمی اظهار داشتند که این پدیده شاخص‌های زیست محیطی را دچار تعییرات چشم‌گیر می‌کند.

در نهایت گفتند برای مقابله با تغییرات اقلیمی باید بتوانیم مسئله محیط زیست را به یک مسئله اجتماعی تبدیل کنیم چراکه این امر نیازمند مشارکت جمعی و اجتماعی است.

در ادامه دکتر محمدحسن نامی، معاون وزیر کشور و ریاست سازمان مدیریت بحران کشور، به سخنرانی پرداختند. ایشان در رابطه با بحران گفتند که ایران به ترتیب در معرض سیلاب، زلزله، فرونشست، آتش‌سوزی و بلایای دیگر قرار داشته و آسیب‌پذیر است.

دکتر نامی اظهار داشتند که با توجه به تغییرات اقلیمی در کل جهان که روز به روز نیز در حال افزایش هستند و همچنین عدم تغییر رویکرد کشورهای مختلف (مثلا کاهش نیافتن انتشار گازهای گلخانه‌ای) پیشگیری و مقابله با بلایای طبیعی سخت‌تر شده است. همچنین از طریق آبخوان داری و آبخیز داری می‌توان سیلاب را کنترل کرد. آبخوان و آبخیزداری باعث حفظ آب، خاک و نجات جامعه از سیلاب می شوند.

ایشان در زمینه زلزله بیان گفتند که 62 تا 64 درصد زمین‌های ایران بر رو یا در حاشیه گسل قرار گرفته‌اند و ما طبعا نمی‌توانیم این درصد بالا را کنار بگذاریم، به همین دلیل باید سازه‌هایی با مقاومت هشت ریشتر بسازیم که در این صورت زلزله دیگر یک بلای طبیعی نیست و حتی می‌توان از انرژی عظیم آزاد شده توسط آن استفاده برد.

دکتر نامی در پایان در رابطه با بهداشت و درمان و ارتباط آن با مدیریت بحران بیان داشتند که در زمان وقوع مخاطره سازمان‌های هلال احمر و اورژانس پررنگ‌ترین نقش را دارند و در زمان بازسازی و بازتوانی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی این نقش مهم را بر عهده  می‌گیرند.

سخنران بعدی مراسم  خانم دکتر صدیقه ترابی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست بودند. ایشان در سخنرانی خود یک تصویر کلی از تغییرات اقلیمی و همچنین کمک های بهداشت محیط در این زمینه ارائه دادند. به گفته ایشان با توجه به این که افزایش جمعیت و درنتیجه افزایش فعالیت‌های صنعتی باعث تشدید تغییرات اقلیمی می‌شود، کارشناسان بهداشت محیط باید به کمک آموزش به عموم مردم در زمینه‌های شناخت عوامل تغییر اقلیم و پیامدهای آن، مخاطرات این پدیده را کاهش دهند. تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن باید تبدیل به یک موضوع جدی در سطح جامعه شود. دانشکده‌ها، مراکز آموزشی و پژوهشی نقش مهمی در شناخت این پیامدها و ارائه راهکارهای موثر با صرفه اقتصادی بالا دارند. به عقیده ایشان تجمع و به کارگیری این دسته از راهکار و پژوهش ها می‌تواند نتیجه بسیار موثری داشته باشد.

در ادامه مراسم دکتر محمداسماعیل مطلق، رییس دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی، سخنرانی کردند. ایشان به اهمیت نقش حکمرانی در بهداشت محیط و همین‌طور تامین سلامت جامعه اشاره داشتند. به عقیده ایشان حکمرانی موثر در بهداشت محیط باید مسائلی از جمله؛ حفاظت سلامت عمومی (شناخت تهدیدات عمومی مانند آلودگی هوا)، توسعه پایدار (که کمک می‌کند نیازهای نسل حاضر بدون به خطر انداختن منابع نسل های آینده تامین شود)، عدالت اجتماعی (دسترسی همه افراد به محیط زیست و منابع طبیعی)، کاهش هزینه های بهداشتی (پیشگیری از بیماری ها به جای درمان می تواند هزینه های بهداشتی را کاهش دهد)، را در اولویت قرار دهد.

ایشان در نهایت اظهار کردند که دررابطه تغییر اقلیم و اثرات آن بر سلامت مردم تعداد زیادی طرح در شورای عالی سلامت به تصویب رسیده یا در دست بررسی می‌باشد؛ از جمله این طرح‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سند راهبردی بهبود کیفیت آّب شرب
• ایجاد سامانه جامع بهداشت محیط
• گزارشات پیوست سلامت
• مدیریت پسماندهای کشاورزی در سند امنیت غذایی
• کاهش آلاینده‌ها و باقی‌مانده‌های سموم در محصولات کشاورزی
• کاهش آلودگی آب و خاک

آخرین سخنران مراسم دکتر جعفر جندقی، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت بودند. ایشان به بررسی مهم‌ترین اثرات تغییر اقلیم از جمله: آلودگی هوا، مهاجرت‌های اجباری، تاثیر بر سلامت روان و ناامنی‌های غذایی پرداختند. به گفته ایشان طبق آخرین آمار و در سال 2024 تاثیر عوامل محیطی بر سلامت انسان چیزی حدود 24 درصد تخمین زده می شود، که این عدد در چهار یا پنج سال گذشته 10 درصد بوده است.

دکتر جندقی در آخرین بخش سخنرانی خود به اهمیت تاب‌آوری سیستم‌های بهداشتی درمانی و نقش آن‌ها در پاسخ به تهدیدات صحبت نمود و به این مسئله اشاره کرد که مراکز بهداشتی درمانی خود رتبه پنجم ایجاد آلودگی هوا و انتشار کربن دی‌اکسید در جهان هستند که باید راه‌حلی برای کاهش این آلایندگی ارائه شود، البته 42 کشور جهان از جمله ایران، برای کاهش آلایندگی هوا توسط مراکز درمانی خود تعهد داده‌اند. ایشان همچنین بیان کردند که طرح بیمارستان‌های تاب آور در سال 1403 در دست انجام است، این طرح شامل توسعه راه‌حل‌های نوآورانه برای بهبود تاب‌آوری اقلیمی و پایداری زیست‌محیطی در مراکز بهداشتی و درمانی کشور است.